Algemeen Jacques Ellul Günther Anders Lewis Mumford Herbert Marcuse Andrew Feenberg Wiebe Bijker Algemeen Luddieten Wapentuig als voorbeeld Transport Radio en televisie Internet Artificiële intelligentie Algemeen Hypermedia en hypertext Informatieovervloed Privacy Spionage, inlichtingendiensten Cyberoorlog Hackers Algemeen Het schrift Boeken en tijdschriftenIk heb dit boek ooit gelezen om het perspectief op nieuwe media zo breed mogelijk te maken.
Wat is er nu eigenlijk echt anders in die zogenaamde informatiesamenleving? Of is dit gewoon meer van hetzelfde? Probleem is alleen dat dat meteen begrippen centraal stelt als 'informatie' en 'communicatie', containerbegrippen die op alles kunnen slaan.
Bedenk dat dit boek uit 1997 stamt. Internet en met name World Wide Web begonnen vanaf dat jaar op grote schaal commercieel gebruikt te worden en werden ook bekend onder het grote publiek. Juist na dat jaar werden ze 'groot' en invloedrijk op een manier die Fang nog niet kon voorzien. Verder heeft Fang het als Amerikaans auteur zonder het te beseffen weer vooral over de samenleving in de Verenigde Staten.
Irwing FANGUiteraard moet eerst vastgesteld worden wat het centrale begrip in dit boek betekent: wat is een 'informatierevolutie' nu eigenlijk? 'Revolutie' betekent normaal gesproken een plotselinge, vaak gewelddadige verandering. Hier kan het ook slaan op geleidelijke veranderingen, zolang nieuwe communicatiemiddelen maar een diepgaande invloed hadden op de samenleving, politiek, economie, individueel gedrag.
"The interwoven cause and effect relationship between social change and media development has continued since the beginnings of recorded history."(xvi)
[Noem het dan geen 'revolutie' maar 'evolutie', zou ik zeggen. De vraag wordt dan waar de breukvlakken of omslagpunten of stroomversnellingen zitten in die evolutie, als die er al zijn. Is er niet altijd sociale verandering gaande? En wat is 'communicatie' of 'informatie'?]
De kenmerken van informatierevoluties:
Het sedentaire bestaan leidde al gauw tot de behoefte aan het vastleggen van allerlei zaken. Dat gebeurde met heel verschillende schriften (van pictogrammen naar alfabet) en op heel verschillende materialen (been, kleitabletten, papyrus, perkament, papier).
Het maakte wel uit: het schrijven op kleitabletten gaat moeizamer maar is wel veel duurzamer dan het schrijven op papyrus. Langzamerhand maakte een orale cultuur plaats voor een schriftcultuur. Kennis werd vastgelegd in boeken, boeken werden bewaard en overgeschreven, latere generaties konden leren van de kennis van vroegere.
[Het verhaal is min of meer: steeds meer mensen konden schrijven, steeds meer mensen leerden lezen, kennis kon worden vastgelegd en doorgegeven omdat die kennis losgemaakt werd van het geheugen van vertellers. En dat gebeurde met name in de Griekse oudheid.]
[Fang wil te veel vertellen in kort bestek. De overgang van een orale naar een schriftcultuur moet gigantische invloed gehad hebben, maar ik vind dat Fang dat niet erg duidelijk maakt. Was er sprake van een informatierevolutie naar zijn eigen criteria? Ik vind de koppeling aan de bloei en het verval van het Athene van Socrates en Plato en de grote tragedie- en komedieschrijvers niet erg overtuigend. Leidde die turbulente periode meer tot het schrijven van boeken dan bij de Chinezen voorkwam?]
[Ik vind het zo schematisch, de Griekse oudheid als het toppunt van vernieuwing etc., dat is zo gemakkelijk. Het was een klassenmaatschappij met een kleine bovenlaag en heel veel slaven. Hoeveel mensen konden nu werkelijk zelf lezen en schrijven? Was 'literacy' werkelijk verder verbreid bij de Grieken dan bij de Egyptenaren? Ook al nam het belang van het schrift toe, voor de meeste mensen werd er nog steeds voorgelezen, voor die mensen was er dus nog steeds sprake van een orale cultuur.]
De orale cultuur bestond in de MIddeleeuwen dus nog, ook koningen en keizers konden meestal niet lezen en schrijven. En de Kerk ontmoedigde de verspreiding van 'literacy', de bijbel mocht niet in de volkstaal vertaald worden, onderwijs verspreidde zich maar langzaam. Nieuws verspreidde zich langzaam - vaak via reizigers als soldaten, monniken, koeriers - en kwam vaak uit de derde of vierde hand bij de mensen, voor wie de rest van de wereld letterlijk en figuurlijk ver weg was.
De Chinezen vonden papier (en nog veel meer) uit en die vindingen bereikten Europa rond de 13e/14e eeuw. In China geen informatierevolutie:
"Yet, in China there was no possibility of radical change. Free debate in an open society did not exist. Dynasties might change, but imperial rule remained untouchable."(22)
[Ook zo schematisch. Wat is een vrije discussie? Wat is een open samenleving? En wat zijn eigenlijk de voordelen en nadelen van beide? Hoeveel oorlogen waren er en hoeveel mensen stierven in die oorlogen in Europa en hoeveel in China? IS stabiliteit niet wenselijker? En zo verder. Er zitten zo veel stiekeme waardeoordelen in dat soort simpele denkschema's.]
Papier berreikte het christelijke Europa via de Islam. Het werd gewantrouwd door regeringen en Kerk. Pas met de uitvinding van het boekdrukken werd papier noodzakelijk en daarom wijdverbreid. Duizend jaar hadden de kloosters een verantwoordelijkheid in het kopiëren en bewaren van handgeschreven boeken - maar natuurlijk vooral de religieuze. Maar de behoefte aan boeken en kennis groeide ten tijde van humanisme en Renaissance met het ontstaan vanaf 1158 van universiteiten bijvoorbeeld. Secularisatie van kennis en geletterdheid was het gevolg. Maar de censuur van Staat en Kerk was door hun angst voor nieuwe ideeën bijzonder repressief.
[Overheden en georganiseerde religies hebben 15 eeuwen lang werkelijk niets gedaan om het volk op te voeden en ontwikkeling bij te brengen. Integendeel. Ze hebben alles gedaan om het volk dom te houden. Hoeveel in schrift vastgelegde kennis is er niet verloren gegaan door al die onderdrukking van innovatieve mensen, door censuur, door boekverbrandingen? Met name de R.K. Kerk heeft 1500 jaar geprobeerd de macht van de priesterkaste te handhaven door het gebruik van Latijn verplicht te stellen. Georganiseerde religie is het ergste wat er is wanneer het gaat om het ontwikkelen van menselijke mogelijkheden.]
Naast de opkomst van de universiteiten en het boekdrukken, groeide het postverkeer en kwamen er periodieken op als kranten. Er werd steeds meer gelezen en geschreven en de geletterdheid en het onafhankelijke denken groeiden navenant.
De Industriële Revolutie leidt in de 19e eeuw tot massaproductie van goederen. Ook van boeken en tijdschriften. Met de telegraaf ontstond de mogelijkheid ook actueel nieuws van verre landen in kranten en tijdschriften op te nemen.
"And as it did all these things to open people's minds, it led them into mental seclusion, for reading is not so often a collective activity in a family setting or a literary salon as it is solitary and silent."(43)
[Dit hoofdstuk is een 'geschiedenis van alles': het is een eindeloze opsomming van uitvindingen en wat er mee gedaan werd en hoe het mensen beïnvloedde. Het is allemaal tamelijk kritiekloos: kapitalisme is goed, marketing en reclame zijn goed, kritiek wordt soms wel genoemd maar daar wordt verder niets mee gedaan - zie p.65 rechtsboven over reclame.]
Het hoofdstuk gaat over de opkomst van drukkerijen en druktechnieken die leidden tot kranten, tijdschriften en goedkope boeken. Het gaat over kantoortechniek zoals typemachines en over de rol van vrouwen in het arbeidsproces. Het gaat over de wereld van reclame en advertenties en marketing. Posterijen, fotografie, telegraaf en telefoon, radio en film komen aan de orde, en van al die dingen wordt kort de ontwikkeling verteld.
Tijdschriften voor ontspanning, de grammofoon en muziek op schijven en banden, 'broadcasting' via radio en later televisie, fotocamera's voor de massa, films in bioscopen en de opkomst van de filmindustrie. En politieke aspecten als vrijheid van meningsuiting tegenover censuur. En zo waar een paar kritische opmerkingen:
"The magazine has set the pace for the VCR, postwar radio, and cable television in what it has done for its users: it has given them, more precisely than in the past, what they have wanted. And by doing this, it has fragmented them. (...) All in all, information receivers use more media, but they share fewer media experiences with people they know. The global village looks more like the Tower of Babel."(104)
"Today, the technology that brings the genius of Mozart and the latest pop song pouring into our ears has deformed the universal characteristic of playing the music that we make ourselves. Unlike the time of our great grandparents, the custom of singing or reading to one another is more the exception than the rule. Why try to harmonize when the Surpremes do it so much better and we can hear them with such clarity?"(107)
[Merkwaardig dat het sentiment hier zo anders is dan in het vorige hoofdstuk. Daarnet nog een ingehouden gejuich over de industriële revolutie die ons zo veel welvaart bracht, nu ineens het besef dat mensen door het kapitalisme tot passieve consumenten gemaakt zijn en dat vrijheid niet meer is dan kunnen kiezen uit twintig producten. Maar ook op de omgekeerde manier is Fang kritiekloos: er zijn genoeg mensen die zich door radio, TV, muziek en film, juist laten inspireren om muziek te gaan maken of om te gaan acteren. Nuances zijn hier niet te vinden.]
Contacten tussen mensen verminderen, omdat mensen thuis allerlei apparaten hebben waarmee ze dingen kunnen regelen of waarmee ze zich kunnen vermaken. Postbezorging, nutsbedrijven voor elektriciteit en gas, abonnementen op kranten en tijdschriften, telefoon, radio en televisie, videorecorder, videotheken, LP's en CD's, en zelfs boeken. Er is geen noodzaak meer om er op uit te gaan en andere mensen te ontmoeten om samen dingen mee te doen. Terwijl je tegelijkertijd wel heel de wereld kunt volgen in je huiskamer.
[Ook hier een eindeloze opsomming van details rondom genoemde zaken.]
Dit hoofdstuk gaat uiteraard over de komst van de computer en van internet als nieuwe technische middelen in het palet.
[En ook hier weinig diepgang. Je kunt wel alle communicatiemiddelen opnoemen die er zijn of van tien zaken noemen die je met een computer kunt doen, maar wat wil je daarmee? Het is maar goed dat het boek van 1997 is, anders had Fang in dit hoofdstuk nog een paar honderd zaken meer kunnen noemen waarmee mensen zich vandaag de dag bezig houden.]
Vat de grote lijn nog eens samen.
[Wat moet je nu met zo'n boek dat zo eindeloos veel opsomt? Het zegt uiteindelijk niet meer dan: er werden allerlei technische zaken uitgevonden en die hadden allerlei gevolgen. Punt. Maar dat wisten we al wel. Het doet niet eens recht aan de titel. Want ik zie nog steeds geen diepgaande studie van wat massacommunicatie is en evenmin lees ik een diepgaande beoordeling ervan. Dat er zes te onderscheiden 'informatierevoluties' zouden zijn blijkt ook nergens en dat idee wordt dan ook helemaal niet waargemaakt. Misschien is een boek over één van de vele media en de effecten ervan op de samenleving toch interessanter.]